Το βλέμμα του μοιραίου

του Γιώργου Χαλιμούρδα*

Το 2007 ανήμερα της 28 Οκτωβρίου καθόμουνα στην αυλή περιμένοντας τους φίλους μου που είχα καλέσει για φαγητό. Από το διπλανό γυμνάσιο ακουγόταν η μπάντα του σχολείου που έπαιζε στη γιορτή με την αφορμή της εθνικής επετείου. Απ’ τη διπλανή αυλή ακούστηκε ο κυρ’ Μανώλης, ο γείτονας, ένας ηλικιωμένος κύριος. Πάντα σοβαρός, λιγομίλητος, με βαθύ βλέμμα. Αυτή τη φορά με ξάφνιασε πραγματικά. “Ξέρεις, μου λέει, τα παιδιά γιορτάζουν την επέτειο του ’40. Ξέρεις, αυτά δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Δεν μπορούν να νοιώσουν τίποτα. Δεν μπορούν να καταλάβουν το μίσος που νοιώθω εγώ για τους Γερμανούς. Εγώ στην κατοχή ήμουν παιδάκι. Δεν μπορείς να φανταστείς τι περάσαμε. Κανείς δεν το μπορεί. Για παράδειγμα, μου λέει, κάποια μέρα ενώ παίζαμε αντιληφθήκαμε ότι έλειπε ο Γιαννάκης. Ο Γιαννάκης είχε πεθάνει από την πείνα. Συνεχίσαμε να παίζουμε. Αυτό ήταν συχνό φαινόμενο. Τα πτώματα ήταν συχνό φαινόμενο. Κι η μάνα του δεν δήλωσε το θάνατό του για να παίρνει από την τότε πρόνοια την κουραμάνα που του αντιστοιχούσε για να επιβιώσουν τα άλλα παιδιά της. Σήμερα δεν μπορούν να καταλάβουν τίποτα. Δεν μπορείτε να καταλάβετε τίποτα.” 

Σκέφτηκα το βλέμμα του παιδιού εκείνη την εποχή του λιμού της κατοχής. Το βλέμμα των ....
ανθρώπων της απάνθρωπης γερμανικής κατοχής. Πρέπει να ήταν σοβαρό, παγερό, σκληρό, βλέμμα μίσους. Βλέμμα βαθύ, ανθρώπων που είχαν ζήσει μια ζωή ολάκερη. Βλέμμα ανθρώπων που είχε περάσει η ζωή η ίδια από μπροστά τους. Βλέμμα που είχε περάσει ο θάνατος από μπροστά του κι οι αδικίες όλου του κόσμου. Βλέμμα που χανόταν μέσα του η αξία της ζωής, χωρίς σήμερα, χωρίς χθες, χωρίς αύριο. Δεν ξέρω αν ήταν το βλέμμα του θανάτου, αλλά σίγουρα μύριζε θάνατο. Βλέμμα που πλησίασε ή ήταν έτοιμο να πλησιάσει το θάνατο, βλέμμα που δεν φοβάται το θάνατο. Σε αυτό το βλέμμα βλέπεις σημάδια της απογοήτευσης, της απόγνωσης, της οργής, της θλίψης, της κραυγής, όλα αυτά μαζί ή τίποτα, ένα μεγάλο τίποτα, ένα τεράστιο κενό. Το βλέμμα του μοιραίου, που φαντάζει να είναι άκρως νεοελληνικό.

Κι αναρωτιέμαι, υπάρχει αυτό το βλέμμα σήμερα; Ιεροσυλία θα μου πει κάποιος αν γίνει σύγκριση με την κατοχή του ’40. Ναι όντως, αλλά, στη σημερινή κατοχή, στις σημερινές συνθήκες κατοχής, σκεφτείτε ότι μπορείς να αντικρίσεις συνανθρώπους σου που έχουν το ίδιο βλέμμα, ή βλέμμα που πλησιάζει. Σίγουρα όχι στην ίδια ένταση ούτε στο σύνολο, ούτε στις αιτίες και τα βασικά χαρακτηριστικά που το συγκροτούν. Παρόλ’ αυτά δύναται να θεωρήσεις ότι μπορείς να δεις τέτοιας υφής βλέμματα και σήμερα. Για παράδειγμα οι χιλιάδες συνάνθρωποι μας που αυτοκτόνησαν εξαιτίας της σημερινή κατοχής είχαν αυτό το βλέμμα. Αλλά αυτό το βλέμμα μπορείς  να το δεις κι αλλού.  Σε συνανθρώπους μας που ζούνε ή πλησιάζουν σε άλλου είδους θανάτου, πέραν του βιολογικού. Για παράδειγμα του εργασιακού θανάτου.

Οι παρακάτω εικόνες είναι πραγματικές.

Σε ένα σύγχρονο γραφείο μια πολυεθνικής επικρατεί αναβρασμός. Κλάματα,  οδυρμοί κι αγκαλιές. Αποφασίστηκε να γίνουν περικοπές προσωπικού, ελέω της κρίσης. Οι μισοί απολύθηκαν και δέχονται τα λόγια της παρηγοριάς από τους άλλους που έμειναν. Το βλέμμα των απολυμένων μετά το ξέσπασμα της απόγνωσης, της οργής, της απογοήτευσης, περιβάλλεται από μια χροιά μελαγχολίας. Το αύριο μοιάζει αβέβαιο, μοιάζει εφήμερο. Τα αύριο χάνει την αξία του. Το παρόν χάνει την αξία του. Το χθες δεν υπάρχει πια. Η ζωή παρουσιάζει το σκληρό της πρόσωπο. Τα βλέμματα όλων των απολυμένων γίνονται σκληρά. Όσοι δεν απολυθήκανε νοιώθουν τον πόνο των συναδέλφων τους. Ξέρουν ότι ανά πάσα στιγμή θα έρθει κι η σειρά τους. Ξέρουν ότι προς το παρόν τη γλύτωσαν, αλλά προετοιμάζουν τον εαυτό τους για τα χειρότερα. Κι αυτονών τα βλέμματα γίνονται σκληρά.

Σε ένα σκοτεινό γραφείο ενός Υπουργείου, που φωτίζεται από το ημίφως μιας λάμπας, κάθονται δύο υπάλληλοι και διαβάζουν τη λίστα με τα άτομα που βγαίνουν σε διαθεσιμότητα. “Βγαίνει ο Γιάννης από τον τρίτο. Έχει τρία παιδιά που είναι μικρά ακόμα, η γυναίκα του δε δουλεύει και μένει στο νοίκι”, λέει ο ένας. Ακολουθεί σιγή. “Και ο Τάκης από τον τέταρτο, δεν ήξερα ότι ήταν ΔΕ.” αναρωτιέται ο δεύτερος. “Ο Τάκης δε βγαίνει σε διαθεσιμότητα, είναι στο νούμερο 144, ενώ σε διαθεσιμότητα βγαίνουν από το 170 και πάνω, εγώ είμαι στο 123” τον διορθώνει ο πρώτος. Νούμερα κι αριθμοί. Καταλαβαίνουν ότι η ζωή τους, το μέλλον τους  μπορεί να καθοριστούν ανά πάσα στιγμή από κάποια νούμερα, από κάποιους αριθμούς. Παγωμένοι συνεχίζουν τη δουλεία τους, περιμένοντας την λαιμητόμο να πέσει αργά και βασανιστικά κάποια στιγμή και στο δικό τους κεφάλι. Σαν να χορεύουν το χορό του Ζαλόγγου.

Το βλέμμα των νέων είναι ένα τέτοιο βλέμμα σήμερα. Όταν είσαι νέος αυτό που σου δίνει ζωή είναι η χαρά του παρόντος και η ελπίδα του αύριο. Και τα δύο λείπουν. Το βλέμμα των ελευθεροεπαγγελματιών είναι παρόμοιο. Των μικρομεσαίων επιχειρηματιών. Των ανέργων.

Και υπάρχουν κι άλλοι πολλοί συνάνθρωποι μας, συμπολίτες μας που ζουν πλέον με αυτό το βλέμμα. 

Οι παππούδες μας κάποια στιγμή κατάφεραν να αλλάξουν αυτό το βλέμμα, από το βλέμμα του μοιραίου, στο πιο υπέροχο βλέμμα του κόσμου όλου. Σε ένα βλέμμα γεμάτο ορθή σκέψη και δημιουργικότητα, ταπεινό αλλά και φλογερό, σε βλέμμα που ζει τη στιγμή για την αιωνιότητα, σε βλέμμα γεμάτο πάθος και αγωνιστικότητα για την πραγματική ζωή. Σε ένα βλέμμα που αγωνίζεται για να ζει λεύτερο. Σε βλέμμα ενός επαναστάτη. Ενός επαναστάτη που διεκδικεί, την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, το αυτονόητο. Στο αποφασιστικό βλέμμα ενός επαναστάτη. Και έτσι κάνανε το έπος της αντίστασης.

Σήμερα λείπει η σκέψη, η ορθή σκέψη. Λείπει η συνειδητοποίηση της κατάστασης, η συνειδητοποίηση της αλήθειας. Πρώτα σκεφτόμαστε για να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση που βρισκόμαστε. 

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι για αυτή την κατάσταση δεν φταίει η κακιά μας η μοίρα και το κακό μας ριζικό. Δεν φταίμε εμείς για την κατάσταση που μας φέρανε. Οι δοσίλογοι πολιτικοί μας, με την ανοχή μας, μας ενέταξαν στον ζουρλομανδύα της ευρωζώνης με πρόσχημα τον εύκολο δανεισμό κράτους και πολιτών, φροντίζοντας μέσα σε μια δεκαετία, να διαλύσουν την ελληνική παραγωγικότητα, για χάρη των εισαγόμενων δυτικοευρωπαϊκών προϊόντων, παράλληλα δένοντας στο λαιμό του ελληνικού λαού τη θηλιά του χρέους.  Η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας γίνεται μόνο όταν αποφασίσει ο λαός να σταθεί στα πόδια του. Μόνο αν διώξει επιτέλους αυτή τη ληστοσυμμορία που του έχει καθίσει στο σβέρκο. Μόνο αν διώξει μια και καλή την ξένη κατοχή που βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με το ντόπιο κατεστημένο που μας πίνει το αίμα. Και ένας λαός στέκεται στα πόδια του, ανεξάρτητος και περήφανος, μόνο όταν εγκαθιδρύσει τη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη στον τόπο του. Και μπορεί να επανεκκινήσει την οικονομία μόνο με εισαγωγή εθνικού νομίσματος, διαγραφή του χρέους, πλήρη αναδιάρθρωση του κράτους και με ευρεία κρατική παρέμβαση μέσω των δημοσίων επενδύσεων για να ξαναβρεί δουλειά ο κόσμος.

Δεν φτάνει όμως μόνο η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας. Όσοι πραγματικά την έχουν συνειδητοποιήσει θα πρέπει να βροντοφωνάξουν το “Φτάνει πια”, και να γίνουν κοινωνοί αυτής της αλήθειας στους άλλους συμπατριώτες μας ώστε να τους ωθήσουν να διώξουν τα σύννεφα της μοιρολατρίας που τους καθιστούν ανίκανους να προτάξουν την παραμικρή αντίσταση σε αυτό που συμβαίνει. Όπου σταθούν κι όπου βρεθούν. Οφείλουν να γίνουν οι σύγχρονοι “πατροκοσμάδες”, πράγμα που θέλει μεγάλη καρδιά και μεγάλη ψυχή. Θα πρέπει να τους κάνουν κατανοητό ότι ιστορικά ποτέ τίποτε δεν χαρίστηκε σε κανένα. Όλα τα κεκτημένα δικαιώματα κερδήθηκαν και διατηρήθηκαν με κόπο και πόνο. Με σκληρή δουλειά, με υπομονή και επιμονή, με θυσίες αμέτρητες. Έτσι και σήμερα όπως πάντα συνέβαινε κανένας δεν θα μας χαριστεί. Κανένας δεν θα μας χαρίσει τίποτα αν δεν το διεκδικήσουμε εμείς.

Και μόλις γίνει αυτό θα πρέπει να τους καλέσουμε να ενωθούν τα βλέμματά μας, γιατί όλοι τότε θα έχουμε το ίδιο βλέμμα, την ίδια ματιά, προς μία κατεύθυνση. Γιατί η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ανεξαρτησία και η δημοκρατία είναι πανανθρώπινα ιδανικά που γαληνεύουν όλα τα βλέμματα των ανθρώπων αυτού του κόσμου.

*Ο Γιώργος Χαλιμούρδας είναι μέλος της ΠΓ του ΕΠΑΜ και του ΕΠΑΜ Ακρόπολης